سازمان یادگیرنده چیست؟ سازمان یادگیرنده و سازمان خلاق چه ارتباطی دارند؟

چیزی که در گذشته شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ را از یکدیگر متمایز می‌کرد، پول و ثروت بیشتر بود، اما در دنیای امروز، «یادگیری» مهم‌ترین وجه تمایز سازمان‌ها از یکدیگر است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مطلب قصد داریم در مورد سازمان یادگیرنده صحبت کنیم.

سازمان یادگیرنده چیست؟

از نظر متخصصان، سازمان یادگیرنده سازمانی است که ظرفیت خود را برای خلق آینده به طور مداوم توسعه می‌دهد. برای این سازمان فقط حفظ حیات کافی نیست، بلکه یادگیری برای ادامه حیات با یادگیری مولد در هم آمیخته می‌شود. این ترکیب، ظرفیت خلاق بودن در سازمان را افزایش می‌دهد. در واقع، مفهوم یادگیری در بافت این سازمان‌ها به شکلی جا گرفته که شما در آن‌ها اصلا نمی‌توانید یاد نگیرید. در سازمان خلاق، افراد به طور پیوسته ظرفیت خود را ارتقا می‌دهند تا آنچه در نظر دارند را خلق کنند.

در تعریفی دیگر، می‌توانیم بگوییم، سازمان یادگیرنده، سازمانی توانمند، رقابتی و اثرگذار است، چرا که توان تولید دانش جدید را دارد و در این راه تجربیات فراوانی به دست آورده است. این سازمان، یک سازمان خلاق به حساب می‌آید و قادر است برای حل مسائل و مشکلات مختلف، دانش خود را انتقال دهد.

دیدگاهی دیگر، سازمان یادگیرنده را به عنوان مجموعه‌ای از سیستم‌های به هم پیوسته تعریف می‌کند که تعامل بین این سیستم‌ها، میزان اثربخشی سازمان را تعیین می‌کند.

عناصر اصلی سازمان یادگیرنده چیست؟

یک سازمان یادگیرنده از 5 اصل اساسی تشکیل شده که در ادامه این اصول را معرفی و بررسی می‌کنیم.

الگوهای ذهنی

الگوی ذهنی هر فرد منعکس کننده تصاویر درونی او از دنیای واقعی است. این الگوهای ذهنی هستند که اقدامات و تصمیم‌گیری‌های افراد را شکل می‌دهند. در سازمان یادگیرنده الگوهای ذهنی افرد به خوبی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این سازمان‌ها الگوهای ذهنی به عنوان نوعی واسطه بین مهارت‌های فردی و یادگیری گروهی عمل می‌کنند.

مهارت‌های فردی

همه می‌دانیم یادگیری، توسعه ظرفیت‌های فردی برای ایجاد نتایج مطلوب‌تر است. کارکنان سازمان یادگیرنده با در زمینه‌های گوناگون فکری، تحقیقی، تعاملات اجتماعی، حل مساله و… مهارت‌های لازم را کسب کنند. این افراد باید احساس اثر بخش و مفید بودن داشته باشند تا سازمان را به درستی به سمت اهداف مورد نظر هدایت کنند.

یادگیری تیمی

هوشمندی سازمان و وجود سیستم‌های رایانه‌ای به تنهایی نمی‌تواند تضمین کننده یادگیری سازمانی و رشد سازمان باشد. برای تحقق این امر، تعامل و مشارکت گسترده کارکنان لازم است. با افزایش مهارت‌های گفت‌وگو و تفکر جمعی، افراد می‌توانند مهارت‌ها و توانایی‌های خود را افزایش دهند.

تفکر سیستمی

تفکر سیستمی روشی منحصربه‌فرد برای نزدیک شدن به رفتار روشمند یا سیستمی است. این نوع تفکر یک رویکرد جامع به چگونگی ارتباط بین بخش‌های مختلف یک روش دارد. با تفکر سیستمی می‌توانید فرایندهای متعادل کننده و تقویت کننده‌ای که باعث بهبود رفتار سیستم می‌شوند را درک کنید.

چشم‌انداز مشترک

هر فرد با توجه به پیشینه شخصی، دانش و تجربه خود، واقعیت‌ها را درک می‌کند و تعبیر و تفسیر منحصربه‌فردی از آن‌ها ارائه می‌دهد که نشان دهنده الگوی ذهنی اوست. افراد در هنگام تعامل و گفتگو با یکدیگر مدل‌های ذهنی خود را مبادله کرده و در مورد آن‌ها بحث می‌کنند و در صورت لزوم این مدل‌های ذهنی را تغییر می‌دهند. به این ترتیب چشم‌انداز مشترک به وجود می‌آید. بنابراین می‌توان گفت چشم‌انداز مشترک نتیجه یادگیری جمعی است و از شروط یادگیری به حساب می‌آید.

فعالیت‌های سازمان یادگیرنده چیست؟

بر اساس نظر برخی کارشناسان، فعالیت‌های مهم و مزایای سازمان یادگیرنده به 5 زمینه حل مساله، به دست آوردن تجربه، یادگیری از عملکرد گذشته، یادگیری از تجربیات دیگران و انتقال دانش محدود می‌شود. در ادامه این مراحل را تشریح خواهیم کرد.

حل منظم مساله

سه ابزار اصلی حل مساله عبارت است از چرخه PDCA، تصمیم‌گیری بر مبنای پایگاه داده و استفاده از ابزارهای آماری مانند نمودار پارتو.

از دیگر راه‌های تقویت حل منظم مساله «آموزش ضمن خدمت» است. این نوع آموزش برای اعضای تیم، نوعی زبان مشترک ایجاد می‌کند و در این قالب، رویکرد ثابت حل مساله برای آن‌ها بیان شده و تقویت می‌شود.

تجربه با استفاده از رویکردهای جدید

در این مرحله با رویکرد سیستمی به جستجوی دانش جدید می‌پردازیم. افراد با چشم‌اندازهای بلندمدت برانگیخته شده و تمایل پیدا می‌کنند روش‌های جدید انجام کارها را تجربه کنند. البته این شرایط مستلزم سیستمی که نوآوری، خطرپذیری و تجربه را تشویق کند.

یادگیری از تجربیات گذشته

سازمان‌ها باید عملکرد خود را به طور مداوم و مستمر مرور کرده و موفقیت‌ها و شکست‌ها را ارزیابی کنند. آن‌ها باید شکست‌ها را به عنوان نوعی فرصت یادگیری به حساب آورند و از آن‌ها درس بگیرند.

یادگیری از دیگران

گاهی اوقات موفقیت در نتیجه توجه به محیط خارجی و استفاده از دیدگاه‌ها و تجربیات دیگران به دست می‌آید. بنابراین بهتر است تجربیات دیگران را نیز مورد تحلیل و توجه فرار دهید.

انتقال دانش

دانش سازمانی و ایده‌های جدید باید خیلی کارآمد و سریع در سراسر سازمان پخش شده و در دسترس همه یا بخش زیادی کارکنان قرار گیرد. به عبارتی بهتر است همه کارکنان در ایده‌های جدید سهیم باشند.

ویژگی‌های سازمان یادگیرنده چیست؟

با توجه به مطالب گفته شده، دانستیم منظور از سازمان یادگیرنده چیست. می‌توانیم سازمان یادگیرنده را مجموعه‌ای از سیستم‌های به هم پیوسته نیز تعریف کنیم که تعامل بین آن‌ها میزان اثربخشی سازمان را تعیین می‌کند. در ادامه تعدادی از ویژگی‌های سازمان یادگیرنده را بیان می‌کنیم.

یادگیری مستمر در سطح سیستم

در سازمان یادگیرنده افراد به شکلی در فرآیند یادگیری سهیم می‌شوند که سازمان بتواند از طریق جمع‌آوری اطلاعات و انتقال دانش بین سطوح مختلف، یادگیری را ادامه دهد.

تولید و انتقال دانش

این ویژگی بر تولید دانش، تسلط بر آن و انتقال آسان و سریع دانش در سطوح مختلف سازمان تاکید می‌کند. به این ترتیب همه افراد سازمان می‌توانند بسیار آسان و سریع به آن دسترسی پیدا کنند.

فرهنگ یادگیری

می‌دانیم که فرهنگ غالب در سازمان یادگیرنده، فرهنگ یادگیری است. با وجود این فرهنگ در تمامی سطوح سازمان خلاقیت و یادگیری مورد حمایت و تشویق قرار می‌گیرد. طبیعی است که در این شرایط میزان تجربه و یادگیری نیز افزایش پیدا می‌کند.

تفکر سیستمی

در این سازمان‌ها افراد یاد می‌گیرند که بر اساس روش‌های جدید فکر کرده و مهارت‌های استدلالی و انتقادی خود را تقویت کنند.

انعطاف پذیری

در سازمان‌های یادگیرنده افراد آزاد هستند که چیزهای جدید را تجربه کنند، خطر کنند، به کشف ایده‌های نو بپردازند و فرایندهای کاری و محصولات جدید خلق کنند.

تمرکز بر افراد

سازمان یادگیرنده از همه افراد سازمان حمایت می‌کند و آن‌ها را  مهم و با ارزش می‌داند. این سازمان‌ها با تمرکز بر افراد و فراهم کردن زمینه یادگیری سازمانی، پیشرفت و توسعه پیدا می‌کنند.

عوامل کمک به سازمان یادگیرنده چیست؟

اما کدام عوامل به یادگیرنده شدن یک سازمان کمک می‌کند؟ در این بخش این عوامل را در قالب 3 مورد زیر بررسی خواهیم کرد.

توانمندی کارکنان

یک سازمان برای پیشرفت، باید به شکل مداوم و مستمر بهبود پیدا کند که این امر مستلزم کسب مهارت‌های جدید و افزایش قابلیت‌های کارکنان است. چرا که انجام کار یکسان و ماندن در سطح ثابتی از کارایی و بهر‌وری، پیشرفت و موفقیتی به دنبال نخواهد داشت.

برانگیختگی

توانمندسازی و انگیزش کارکنان بر روی جو سازمان تاثیر قابل توجهی دارد. در این شرایط کارکنان برانگیخته شده و قدرت خلاقیتشان به کار می‌افتد. به عنوان مثال، کارمندی که در کار خود مهارت کافی دارد و به اطلاعات لازم نیز دسترسی دارد، اگر انگیزه کافی برای انجام کار و آزادی عمل برای تصمیم‌گیری نداشته باشد، چندان موفق نخواهد بود.

قابلیت سیستم‌های اطلاعات

گفتیم سازمان یادگیرنده دارای یک محیط رقابتی است. کارکنان برای موفقیت در این سازمان‌ها به اطلاعات دقیق در مورد مشتریان، فرایندهای انجام کار، محصولات تولیدی، خدمات ارائه شده و… نیاز دارند. سیستم‌های اطلاعاتی موجود در سازمان باید قادر باشند این نیازها را تامین کنند.

ضرورت ایجاد سازمان یادگیرنده چیست؟

اکنون می‌دانیم ویژگی های سازمان یادگیرنده و اهداف سازمان یادگیرنده چیست. در ادامه اصول سازمان های یادگیرنده و ضرورت ایجاد این نوع سازمان‌ها را بررسی می‌کنیم.

• با نرخ روزافزون تغییر و تحولات در دنیای امروز، سازمان‌ها باید بتوانند هر چه سریع‌‌تر با این تغییرات هماهنگ شده و فعالیت خود را گسترش دهند. این امر فقط با فراهم کردن زمینه آموش و یادگیری ممکن خواهد بود.
• در گذشته طراحی سازمان‌ها به شکلی بود که بتوانند تا مدت‌ها بدون هیچ تغییری از تکنولوژی‌های ماشین‌ محور استفاده کنند. اما سازمان‌های امروزی برای به کارگیری ایده‌های جدید و اطلاعات طراحی شده‌اند و کاملا دانش محور هستند. در واقع هر کدام از کامندان این سازمان‌ها در یک یا چند فعالیت تخصصی تبحر دارند و مدام در حال یادگیری هستند. این کارمندان قادرند مسائل و مشکلات مربوط به حوزه فعالیت خود را بیان کرده و برای آن‌ها راه حل مناسب ارائه دهند.
• با گسترش تکنولوژی، افزایش سرعت و پیچیدگی تغییرات محیطی، حس بی اعتمادی در محیط‌های سازمانی افزایش پیدا کرده است. در این زمان کسب و کارها برای تطابق و هماهنگی با این تحولات، نیاز به دانش و آگاهی گسترده از عوامل محیطی دارند. اکنون دیگر «یادگیری» تنها سرمایه مهم و قابل اتکا به شمار می‌رود و با تخصصی شدن کسب و کارها، نیاز به آن بسیار بیشتر از گذشته احساس می‌شود.
• اکثر کسب و کارهای امروزی، با بی توجهی به مفهوم آموزش و یادگیری، قادر به شناسایی مشکلات و تهدیدات موجود نیستند و توان خلق و ارائه راه‌حل را نیز ندارند.

ارتباط سازمان خلاق و سازمان یادگیرنده چیست؟

سازمان‌های خلاق می‌توانند محیط‌های کاری را به شکلی ایجاد کنند که در آن‌ها از تفکر خلاق استقبال شود. در سازمان خلاق این باور وجود دارد که هریک از کارکنان می‌تواند برای مشکلات مربوط به کار، یک راه‌حل ارائه کند.

در این سازمان‌ها پایگاه دانشی وجود دارد که توانایی تفکر انتقادی و خلاقانه، تبادل نظرات و ایده‌ها و همکاری با سایر افراد در فرایند تحقیق و فعالیت را برای ما فراهم می‌کند.

سازمان یادگیرنده، یادگیری را برای اعضای خود، فرآیندی مستمر و خلاقانه می‌داند و با استفاده از نوآوری و خلاقیت اعضای خود، هم از درون و هم از بیرون رشد می‌کند.

بنابراین می‌توانید خلاقیت و یادگیری را دو اصل به هم پیوسته در سازمان‌های موفق به شمار آورید. در این

در این سازمان‌‌ها افراد می‌توانند نتایجی را که واقعا می‌خواهند ایجاد کنند و چگونگی بهبود کل سازمان را در کنار هم بیاموزند.

و در انتها…

بسیاری از متخصصین، سازمان یادگیرنده را سازمانی می‌دانند که پیوسته در حال تکامل است و سیستم زنده‌ای است که بر کسب دانش و توسعه مهارت‌های یادگیری تمرکز کرده و بر اساس آن عملکرد خود را بهبود می بخشد.

این امر از یک سو باعث می‌شود سازمان‌ها برای پاسخ به تغییر و تحولات محیطی، بتوانند تغییرات سازمانی مطلوب در خود ایجاد کنند و از سوی دیگر، تمرین فرآیندها و تقویت آن‌ها به ایجاد دانش جدید سازمانی منجر ‌شود.